Graft-versus-host-ziekte (GVHD) is een potentieel ernstige complicatie van allogene stamceltransplantatie en allogene stamceltransplantatie met verminderde intensiteit. Tijdens allogene stamceltransplantatie ontvangt een patiënt stamcellen van een donor of gedoneerd navelstrengbloed.

GVHD treedt op wanneer de T-cellen van de donor (het transplantaat) de gezonde cellen van de patiënt (de gastheer) als lichaamsvreemd beschouwen, en aanvallen en beschadigen. Graft-versus-host-ziekte kan mild, matig of ernstig zijn. In sommige gevallen kan het levensbedreigend zijn.

Tenzij de donor van de patiënt een identieke tweeling is, zal een patiënt die een allogene stamceltransplantatie krijgt, een of andere vorm van GVHD-preventie krijgen. Dit kan het verwijderen van T-cellen uit het donortransplantaat omvatten en / of het toedienen van medicijnen om de T-cellen in het transplantaat te onderdrukken, zodat ze de cellen van de patiënt niet aanvallen. Er is geen standaardregime voor de preventie van GVHD en verschillende combinaties van medicijnen worden bij verschillende instellingen gegeven. Enkele veel voorkomende medicijnen die worden gegeven om GVHD te voorkomen zijn:

• Methotrexaat (Trexall®)
• Cyclosporine
• Tacrolimus (Prograf®)
• Mycofenolaatmofetil (CellCept®)
• Sirolimus (Rapamune®)
• Corticosteroïden (methylprednisolon of prednison)
• Antithymocytglobuline (ATG)
• Alemtuzumab (Campath®)
• Cyclofosfamide (Cytoxan®)

Voor informatie over de geneesmiddelen die op dit pagina, ga naar Drug Listings.

Er zijn twee hoofdcategorieën van GVHD: acute graft-versus-host-ziekte en chronische graft-versus-host-ziekte. Elk type beïnvloedt verschillende organen en weefsels en heeft verschillende tekenen en symptomen. Patiënten kunnen één type ontwikkelen, beide typen of geen van beide.

Acute GVHD

Dit ontwikkelt zich gewoonlijk binnen de eerste 100 dagen na transplantatie, maar kan later optreden. Acute GVHD kan de huid, het maagdarmkanaal of de lever aantasten. Mogelijke symptomen zijn:

• Uitslag, met verbranding en roodheid van de huid. Dit kan uitbarsten op de handpalmen of de voetzolen van de patiënt, en vaak ook de romp en andere ledematen. De huid kan blaarvorming vertonen en in ernstige gevallen van GVHD kan het blootgestelde huidoppervlak afschilferen.
• Misselijkheid, braken, buikkrampen, verlies van eetlust en diarree duiden op betrokkenheid van het maagdarmkanaal.
• Geelzucht (gele verkleuring van de huid of ogen) kan erop wijzen dat GVHD de lever heeft beschadigd. Afwijkingen van de leverfunctie kunnen worden opgemerkt op de resultaten van bloedonderzoek.

Veel patiënten die acute GVHD ontwikkelen, worden met succes behandeld met verhoogde immunosuppressie in de vorm van corticosteroïden (geneesmiddelen zoals prednison, methylprednisolon, dexamethason, beclometason en budesonide).

Patiënten met milde acute GVHD met alleen de huid zullen gewoonlijk doorgaan met hun oorspronkelijke medicatie, zoals cyclosporine of tacrolimus, en een topische steroïdecrème (topische middelen die rechtstreeks op een deel van het lichaam worden aangebracht) aan hun behandelplan toevoegen.

Behandeling voor patiënten met systemische of “hele systeem” manifestaties en / of ernstigere acute GVHD bestaat meestal uit het voortzetten van de oorspronkelijke immunosuppressieve preventie en het toevoegen van een corticosteroïde zoals methylprednisolon of prednison.

De Food and Drug Administration (FDA) heeft het medicijn Ruxolitinib (Jakafi®) goedgekeurd voor de behandeling van steroïde-refractaire acute GVHD bij volwassen en pediatrische patiënten van 12 jaar en ouder.

Chronische GVHD

Dit is een syndroom waarbij een enkel orgaan of meerdere organen betrokken kunnen zijn. Het is een van de belangrijkste oorzaken van medische problemen en overlijden na een allogene stamceltransplantatie. Mogelijke symptomen zijn:

Mond. Patiënten met GVHD kan last hebben van

• Een zeer droge mond
• Gevoeligheid voor warm, koud, gekruid en zuur voedsel; munt (bijv. tandpasta met muntsmaak); koolzuurhoudende dranken
• Pijnlijke mondzweren die zich tot in de keel kunnen uitstrekken
• Moeilijkheden met eten
• Tandvleesaandoeningen en tandbederf

Huid. Patiënten met GVHD hebben mogelijk

• uitslag
• droge, strakke, jeukende huid
• verdikking en verstrakking van de huid, wat kan leiden tot gewrichtsbeweging
• Een verandering in huidskleur
• Intolerantie voor temperatuurveranderingen als gevolg van beschadigde zweetklieren

Nagels. Patiënten met GVHD kunnen last krijgen van

• Veranderingen in de nageltextuur
• Harde, broze nagels
• Nagelverlies

Hoofdhuid en lichaamshaar. Patiënten met GVHD kunnen merken.

• Haarverlies op het hoofd
• Voortijdig grijs haar
• Verlies van lichaamshaar

Maag-darmkanaal. Patiënten met GVHD kunnen last krijgen van

• Verlies van eetlust
• Onverklaarbaar gewichtsverlies
• Misselijkheid
• Braken
• Diarree
• Maagpijn

Longen.Patenten met GVHD kunnen last hebben van

• Kortademigheid en ademhalingsmoeilijkheden
• Een aanhoudende, chronische hoest die niet weggaat
• Piepende ademhaling

Lever. Een patiënt met GVHD kan

• Opzwellen van de buik
• Geelzucht (gele verkleuring van de huid en / of ogen)
• Abnormale leverfunctietestresultaten

Spieren en gewrichten. Bijwerkingen van GVHD kunnen zijn:

• Spierzwakte en krampen
• Gewrichtsstijfheid waardoor de vingers, polsen, ellebogen, knieën en enkels moeilijk volledig gestrekt kunnen worden.

Genitaliën. Chronische GVHD kan de volgende effecten hebben op de geslachtsdelen van vrouwen en mannen:

• Vrouw
  • Vaginale droogheid, jeuk en pijn
  • Vaginale ulceraties en littekens
  • Vernauwing van de vagina
  • Moeilijke / pijnlijke omgang
• Man
  • Vernauwing en / of littekenvorming van de urethra
  • Jeuk of littekens op de penis en scrotum
  • Irritatie van de penis

Patiënten met milde symptomen van chronische GVHD, vooral als de symptomen beperkt zijn tot een enkel orgaan of plaats, kunnen vaak worden behandeld met nauwkeurige observatie of met lokale / topische therapieën. Milde gevallen van chronische huid-GVHD kunnen bijvoorbeeld worden behandeld met lokale steroïde zalven en gevallen van chronische oculaire (oog) GVHD kunnen worden behandeld met immunosuppressieve oogdruppels.

Patiënten met ernstigere symptomen of chronische betrokkenheid van meerdere organen GVHD vereist doorgaans een ‘systemische’ behandeling, die door de bloedbaan reist en cellen door het hele lichaam bereikt. Prednison is de standaard eerstelijnsbehandeling voor chronische GVHD. Voor patiënten die niet reageren op prednison of andere steroïde behandelingen, is de Food and Drug De administratie (FDA) heeft het medicijn ibrutinib (Imbruvica®) goedgekeurd als een tweedelijnsbehandeling voor volwassen patiënten met chronische GVHD nadat een of meer andere behandelingen hebben gefaald. Andere combinaties van immuunonderdrukkende geneesmiddelen kunnen worden gebruikt om de symptomen van GVHD onder controle te houden.

Patiënten moeten op de hoogte zijn van de waarschuwingssignalen van GVHD en moeten onmiddellijk hun arts bellen als ze symptomen hebben. Vroegtijdige opsporing en behandeling kunnen de ernst van de ziekte.

Download of bestel voor meer informatie de gratis factsheet, Graft-Versus-Host Disease.

Gerelateerde links

• Download of bestel The Leukemia & Lymphoma Society “gratis informatieblad, Graft-Versus-Host Disease.
• Download of bestel The Leukemie & Lymphoma Society “s gratis boekje, Bloed- en mergstamceltransplantatie
• Om te lezen over voedsel en voeding, of voor een gratis een-op-een voeding consult, klik hier.
• Voor informatie over de medicijnen die op deze pagina worden genoemd, ga naar Drug Listings.