Noach, ook wel gespeld als Noe, de held van het bijbelse verhaal over de zondvloed in het oudtestamentische boek Genesis, de grondlegger van de wijngaardteelt en, als de vader van Sem, Ham, en Jafeth, het vertegenwoordiger van een Semitische genealogische lijn. Noach is een synthese van ten minste drie bijbelse brontradities en is het beeld van de rechtvaardige, door de mens gemaakte partij bij een verbond met Jahweh, de God van Israël, waarin de toekomstige bescherming van de natuur tegen catastrofes is verzekerd.

Noah verschijnt in Genesis 5:29 als de zoon van Lamech en negende in afstammeling van Adam. In het verhaal van de zondvloed (Genesis 6: 11-9: 19) wordt hij voorgesteld als de patriarch die, vanwege zijn onberispelijke vroomheid, werd gekozen door God om het menselijk ras te bestendigen nadat zijn slechte tijdgenoten waren omgekomen in de zondvloed. Een rechtvaardig man, Noach “vond gunst in de ogen van de Heer” (Genesis 6: 8). Toen God dus de corruptie van de aarde zag en besloot haar te vernietigen, gaf hij Noach een goddelijke waarschuwing voor de naderende ramp en sloot een verbond met hem, waarin hij beloofde hem en zijn gezin te redden. Noach kreeg de opdracht om een ark te bouwen, en in overeenstemming met Gods instructies nam hij mannelijke en vrouwelijke exemplaren van alle diersoorten ter wereld in de ark, waaruit de voorraad zou kunnen worden aangevuld. Volgens dit verhaal stamt het hele overgebleven menselijke ras dus af van Noachs drie zonen. Zo’n genealogie schept een universeel kader waarbinnen de latere rol van Abraham, als de vader van Israëls geloof, de juiste afmetingen kon aannemen.

Het verhaal van de zondvloed heeft nauwe verwantschappen met Babylonische tradities van apocalyptische overstromingen in welke Utnapishtim de rol speelt die overeenkomt met die van Noach. Deze mythologieën zijn de bron van kenmerken van het bijbelse verhaal over de zondvloed, zoals het bouwen en bevoorraden van de ark, zijn drijfvermogen en het verzakken van het water, evenals de rol van de menselijke hoofdpersoon. Tablet XI van het Gilgamesj-epos introduceert Utnapishtim, die, net als Noach, de kosmische vernietiging overleefde door gehoor te geven aan goddelijke instructies om een ark te bouwen.

De religieuze betekenis van de zondvloed wordt overgebracht na Noachs heroïsche overleving. Hij bouwde toen een altaar waarop hij brandoffers bracht aan God, die zich vervolgens aan een pact bond om nooit meer de aarde te vervloeken vanwege de mensen die de mens wilde. God plaatste toen een regenboog aan de hemel als een zichtbare garantie voor zijn belofte in dit verbond. God vernieuwde ook zijn geboden gegeven bij de schepping, maar met twee veranderingen: de mens kon nu dieren doden en vlees eten, en de moord op een man zou door mannen worden gestraft.

Ondanks de tastbare overeenkomsten van de Mesopotamische en bijbelse mythen over de zondvloed, heeft het bijbelverhaal een uniek Hebreeuws perspectief. In het Babylonische verhaal was de vernietiging van de zondvloed het resultaat van een meningsverschil tussen de goden; in Genesis was het het resultaat van de morele corruptie van de menselijke geschiedenis. Het primitieve polytheïsme van de Mesopotamische versies wordt in het bijbelverhaal omgezet in een bevestiging van de almacht en welwillendheid van de ene rechtvaardige God. Nogmaals, na hun overleving worden Oetnapishtim en zijn vrouw toegelaten tot de kring van de onsterfelijke goden; maar Noach en zijn familie wordt geboden om de geschiedenis te vernieuwen.

Het verhaal over Noach in Genesis 9: 20–27 behoort tot een andere cyclus, die geen verband lijkt te houden met het verhaal van de zondvloed. In het laatste geval zijn de zonen van Noach getrouwd en vergezellen hun vrouwen hen in de ark; maar in dit verhaal lijken ze ongehuwd te zijn, en evenmin komt de schaamteloze dronkenschap van Noach goed overeen met het karakter van de vrome held van het zondvloedverhaal. Drie verschillende thema’s kunnen worden opgespoord in Genesis 9: 20-27: ten eerste schrijft de passage het begin van de landbouw, en in het bijzonder de teelt van de wijnstok, toe aan Noach; ten tweede probeert het in de personen van Noachs drie zonen, Sem, Cham en Jafeth, voorouders van drie van de mensenrassen te voorzien en in zekere mate hun historische relaties te verklaren; en ten derde, door zijn afkeuring over Kanaän, biedt het een verhulde rechtvaardiging voor de latere verovering en onderwerping van de Kanaänieten door Israël. Noachs dronkenschap en het gebrek aan respect dat het oproept bij zijn zoon Cham, resulteren in Noachs vloek over Cham’s zoon Kanaän. Dit incident symboliseert misschien de etnische en sociale verdeeldheid van Palestina: de Israëlieten (uit de lijn van Sem) zullen zich scheiden van de pre-Israëlitische bevolking van Kanaän (die wordt afgeschilderd als losbandig), die onderworpen zal zijn aan de Hebreeën.

De symbolische figuur van Noach was bekend in het oude Israël, voordat de Pentateuch werd samengesteld.Ezechiël (14:14, 20) noemt hem een prototype van de rechtvaardige man die, als enige onder de Israëlieten, Gods wraak bespaard zou blijven. In het Nieuwe Testament wordt Noach genoemd in de genealogie van het evangelie volgens Lucas (3:36) dat de afstamming van Jezus vanaf Adam beschrijft. Jezus gebruikt ook het verhaal van de zondvloed die over een wereldse generatie mensen kwam “in de dagen van Noach” als een voorbeeld van de doop, en Noach wordt afgeschilderd als een prediker van berouw voor de mannen van zijn tijd, op zichzelf een overheersend thema in Joodse apocriefe en rabbijnse geschriften.