De villanelle is een zeer gestructureerd gedicht dat bestaat uit vijf tercets gevolgd door een kwatrijn, met twee herhalende rijmpjes en twee refreinen.

Ontdek meer poëtische termen.

Regels van de Villanelle-vorm

De eerste en derde regel van het openingsveld worden afwisselend herhaald in de laatste regels van de volgende strofen; vervolgens dient het refrein in het laatste couplet als de twee afsluitende regels van het gedicht. Met hoofdletters voor de refreinen en kleine letters voor de rijmpjes, zou de vorm kunnen worden uitgedrukt als: A1 b A2 / ab A1 / ab A2 / ab A1 / ab A2 / ab A1 A2.

Geschiedenis van de Villanelle-vorm

Hoe vreemd het ook mag lijken voor een gedicht met zo’n rigide rijmschema, de villanelle begon niet als een vaste vorm. Tijdens de Renaissance waren de villanella en villancico (van het Italiaanse villano of boer) Italiaanse en Spaanse dansliederen. Franse dichters die hun gedichten ‘villanelle’ noemden, volgden geen specifieke schema’s, rijmpjes of refreinen. de titel impliceerde dat, net als de Italiaanse en Spaanse dansliederen, hun gedichten spraken over eenvoudige, vaak pastorale of rustieke thema’s.

Terwijl sommige geleerden geloven dat de vorm zoals we die vandaag kennen, bestaat sinds in de zestiende eeuw beweren anderen dat er maar één Renaissance-gedicht ooit op die manier is geschreven: Jean Passerats ‘Villanelle’, of ‘J’ay perdu ma tourterelle’ – en dat pas in de late negentiende eeuw de villanelle werd gedefinieerd als een vaste vorm door de Franse dichter Théodore de Banville.

Ongeacht de herkomst, de vorm sloeg niet aan in Frankrijk, maar het is steeds populairder geworden onder dichters die in het Engels schrijven. Een uitstekend voorbeeld van de vorm is Dylan Thomas’s “Ga niet zachtaardig in die goede nacht.”

Hedendaagse dichters hebben zich niet beperkt tot de pastorale thema’s die oorspronkelijk werden uitgedrukt door de vrijgevormde villanellen uit de Renaissance, en hebben de vaste vorm losgemaakt om variaties op de refreinen mogelijk te maken. “One Art” van Elizabeth Bishop is een ander bekend voorbeeld; andere dichters die villanellen hebben geschreven zijn onder meer W. H. Auden, Oscar Wilde, Seamus Heaney, David Shapiro en Sylvia Plath.

lees meer villanellen