Rijnland, Duits Rijnland, Frans Rhénanie, historisch controversieel gebied van West-Europa, gelegen in West-Duitsland langs beide oevers van de middenrijn. Het ligt ten oosten van de Duitse grens met Frankrijk, Luxemburg, België en Nederland. Afgezien van de strook van Karlsruhe zuidwaarts tot aan de Zwitserse grens (ten westen waarvan de Frans-Duitse grens wordt gevormd door de Rijn), strekt het Rijnland zich uit van de noordelijke grens van de Franse departementen Moezel en Bas-Rhin over de Duitse Länder ) van Saarland en Rijnland-Palts en in het noordwesten van Baden-Württemberg, West-Hessen en het zuidwesten van Noordrijn-Westfalen.

Langs de middelste Rijn, een heuvelachtig gebied tussen Mainz en het gebied van Bonn, is het wijnbouwland dat heeft eeuwenlang kleine steden en dorpen gesteund, evenals kasteelheren en vele kloosters. Ten noorden van Bonn verandert het karakter van het landschap en verbreedt het zich tot de grote Noord-Europese vlakte die naar de Noordzee leidt. Het Nederrijngebied is zwaar industrieel.

In de oud-Romeinse tijd bekend als een bufferzone tussen Gallië en de Germaanse volkeren in het oosten, werd het Rijnland later opgenomen in de Frankisch koninkrijk Austrasië. Later werd het Rijnland verdeeld onder de hertogdommen Lotharingen (of Opper-Lotharingen en Neder-Lotharingen), Saksen, Franken en Zwaben; maar tijdens de late Europese middeleeuwen en de vroegmoderne tijd werd het Rijnland de zetel van talrijke territoriale vorstendommen. Deze omvatten: in het noorden, het electorale aartsbisdom Keulen, met de seculiere gebieden Kleef (Kleef), Berg en Jülich; in het middengebied, de electorale aartsbisdommen van Trier en Mainz en de bisdommen van Worms en Speyer, met de electorale Pfalz en het graafschap Nassau; en, in het zuiden, het bisdom Straatsburg (Straatsburg), met de steden en verschillende heerlijkheden van de Elzas en het markgraafschap Baden, met Breisgau.

Door gebruik te maken van de problemen van de protestantse Reformatie in Duitsland, drong Frankrijk binnen op Lorraine in de 16e eeuw; Brandenburg verwierf Kleve en Mark in 1614 en vormde de kern van de toekomstige macht van Pruisen in het Rijnland; en de Dertigjarige Oorlog gaf Frankrijk voet aan de grond in de Elzas. De oorlogen van Lodewijk XIV versterkten de Franse positie aan de Elzasser Rijn, maar hertog Lotharingen werd pas in 1766 definitief bij Frankrijk ingelijfd. Napoleon verplaatste de Franse grens oostwaarts naar de Rijn en creëerde op de rechter (oost) oever de Confederatie van de Rijn.

Na de val van Napoleon beperkte het Congres van Wenen (1814-1815) de grens van Frankrijk aan de Rijn weer tot de Elzasser zone. Ten noorden van de Elzas werd voor Beieren een nieuwe Pfalz gevormd. Ten noordwesten van de Pfalz waren enkele kleine exclaves van andere Duitse staten; maar ten noorden hiervan werd de hele linker (west) oever tot aan Kleef, samen met Jülich en Aken in het westen en Trier en Saarlouis in het zuiden, Pruisisch. Dit Pruisische grondgebied werd verenigd met de aangrenzende bezittingen van Pruisen op de rechteroever van de Rijn en vormde in 1824 de Rijnprovincie. Pruisen annexeerde Nassau en Meisenheim na de Zeven Wekenoorlog van 1866 en Elzas-Lotharingen na de Frans-Duitse Oorlog van 1870-1871. Het Rijnland werd het meest welvarende gebied van Duitsland, met name het Pruisische noorden was sterk geïndustrialiseerd.

Na de Eerste Wereldoorlog herstelde het Verdrag van Versailles niet alleen Elzas-Lotharingen aan Frankrijk, maar liet het ook geallieerde troepen toe om delen te bezetten. van de rechter- en linkeroever van het Duitse Rijnland gedurende ongeveer 5 tot 15 jaar.Bovendien moesten de Duitse linkeroever en een 50 km diepe rechteroever permanent worden gedemilitariseerd. Het Rijnland was in de jaren twintig het toneel van terugkerende crises en controverses. In oktober 1923 werd door opstandige separatisten een “Rijnlandrepubliek” uitgeroepen, maar deze duurde minder dan twee weken. De Germanofobe Fransen verzetten zich tegen de pogingen van de VS en de Britten om Duitsland te verzoenen, en de laatste geallieerde bezettingstroepen verlieten het Rijnland pas op 30 juni 1930.

Het Frans-Sovjet vijfjarig verdrag van wederzijdse garantie (2 mei 1935) werd door nazi-Duitsland verklaard als een schending van eerdere internationale overeenkomsten. Terwijl de Franse senaat nog in debat was over de ratificatie van de op 7 maart 1936 verwierp Adolf Hitler de Rijnlandse clausules van het Verdrag van Versailles en het Pact van Locarno en kondigde hij aan dat Duitse troepen het hij demilitariseerde de zone van het Rijnland. Niet wetende dat Hitler zijn troepen had opgedragen zich terug te trekken als de Fransen zouden binnenvallen, weigerde de Franse generale staf te handelen tenzij een gedeeltelijke mobilisatie werd bevolen, wat het Franse kabinet weigerde. Langdurige internationale onderhandelingen konden de Duitse hermilitarisering van het Rijnland niet ongedaan maken, en de passieve houding van de westerse mogendheden was een voorafschaduwing van hun instemming met Hitlers annexatie van Oostenrijk en met zijn eisen aan Tsjecho-Slowakije in 1938.