Factsheet downloaden

Autismespectrumstoornis, of ASS, omvat wat vroeger autistische stoornis, het Asperger-syndroom werd genoemd of pervasieve ontwikkelingsstoornis – niet anders gespecificeerd, die allemaal van invloed zijn op iemands sociale en emotionele vaardigheden en non-verbale communicatie. ASS heeft veel overeenkomsten met ADHD, maar er zijn ook verschillen tussen de twee.

Kan bij een persoon zowel ADHD als ASS worden vastgesteld?

Meer dan de helft van alle personen die een gediagnosticeerd met ASS hebben ook tekenen van ADHD. In feite is ADHD de meest voorkomende naast elkaar bestaande aandoening bij kinderen met ASS. Aan de andere kant vertoont tot een kwart van de kinderen met ADHD lichte tekenen van ASS, waaronder bijvoorbeeld problemen met sociale vaardigheden of erg gevoelig zijn voor kledingtexturen.

Waarom ADHD en ASS gaan zo vaak naast elkaar en wat zijn de overeenkomsten tussen beide?

Zowel ADHD als ASS zijn neurologische ontwikkelingsstoornissen (de ontwikkeling van de hersenen is op de een of andere manier beïnvloed). Dat betekent dat beide aandoeningen / stoornissen het centrale zenuwstelsel beïnvloeden, dat verantwoordelijk is voor beweging, taal, geheugen en sociale en focusvaardigheden. Een aantal wetenschappelijke studies heeft aangetoond dat de twee aandoeningen vaak naast elkaar bestaan, maar onderzoekers weten nog niet waarom ze dat wel doen.

Bij ADHD of ASS is de hersenontwikkeling op de een of andere manier aangetast. Het belangrijkste is dat dit het uitvoerende functioneren van de hersenen omvat, dat verantwoordelijk is voor besluitvorming, impulscontrole, tijdmanagement, focus en organisatievaardigheden. Voor veel kinderen worden ook de sociale vaardigheden beïnvloed. Zowel ADHD als ASS komen vaker voor bij jongens.

Hoewel volwassenen zowel ADHD als ASS kunnen hebben, komt de combinatie niet zo vaak voor als bij kinderen. Hoewel ASS wordt beschouwd als een levenslange aandoening, hebben langetermijnonderzoeken aangetoond dat bij een derde tot tweederde van de kinderen met ADHD de symptomen aanhouden tot in de volwassenheid.

Wat zijn de verschillen tussen ADHD en ASS?

Veel kinderen krijgen voor het eerst de diagnose ADHD rond de tijd dat ze naar de kleuterschool of kleuterschool gaan, omdat hun gedrag contrasteert met dat van hun klasgenoten. ADHD kan ervoor zorgen dat kinderen de hele tijd rusteloos zijn, impulsief handelen en moeite hebben om op te letten. Maar sommige kinderen met ADHD hebben verschillende symptomen – bijvoorbeeld door al hun aandacht op één stuk speelgoed te richten en met niets anders te willen spelen.

Voor sommige kinderen met ASS zijn de symptomen merkbaar voordat ze hun tweede verjaardag. Voor anderen zijn tekenen van ASS misschien pas duidelijk als ze schoolgaande leeftijd hebben en hun sociale gedrag duidelijk verschilt van dat van hun klasgenoten. Kinderen met ASS vermijden vaak oogcontact en lijken niet geïnteresseerd in spelen of interactie met anderen. Hun vermogen om te spreken kan zich langzaam of helemaal niet ontwikkelen. Ze kunnen in beslag worden genomen door gelijkheid in de textuur van voedsel of in het maken van repetitieve bewegingen, vooral met hun handen en vingers.

ADHD- en ASS-specifiek gedrag

Vaak hebben kinderen met ADHD moeite met concentreren op één activiteit of taak. Wanneer ze bezig zijn met hun dagelijkse bezigheden, kunnen ze gemakkelijk afgeleid worden. Het is een uitdaging voor kinderen met ADHD om de ene taak te voltooien voordat ze naar de andere springen, en ze zijn vaak fysiek niet in staat stil te zitten. Maar sommige kinderen met ADHD zijn misschien zo geïnteresseerd in een onderwerp of activiteit dat ze erop fixeren, of hyperfocus. Hoewel focussen op één ding positief kan zijn, kan het betekenen dat kinderen moeite hebben om hun aandacht op andere activiteiten te richten wanneer hen daarom wordt gevraagd.

Kinderen met ASS zijn waarschijnlijk te gefocust en kunnen niet schakelen hun aandacht voor de volgende taak. Ze zijn vaak inflexibel als het gaat om hun routines, met een lage tolerantie voor verandering. Dat kan betekenen dat je dezelfde route moet nemen en elke dag dezelfde dingen moet eten. Velen zijn zeer gevoelig of ongevoelig voor licht, geluid, aanraking, pijn, geur of smaak of hebben er een sterke interesse in. Ze hebben mogelijk voedselvoorkeuren ingesteld op basis van kleur of textuur en kunnen gebaren maken zoals herhaaldelijk fladderen met de hand. Door hun intense focus zijn mensen met ASS vaak in staat om gedetailleerde feiten lange tijd te onthouden en kunnen ze bijzonder goed zijn in wiskunde, wetenschap, kunst en muziek.

Overzicht van de behandeling

De beste medische zorgverlener voor iemand bij wie zowel ADHD als ASS is vastgesteld, is een arts die ervaring heeft met het behandelen van beide aandoeningen.

Behandeling voor ADHD omvat meestal medicatie. Aan de andere kant, omdat de medicatie-opties voor ASS nog beperkt zijn, kunnen kinderen met ASS mogelijk beter reageren op niet-medicamenteuze alternatieven. Dat kunnen gedragstherapie zijn om de symptomen te beheersen en vaardigheidstraining om het hoofd te bieden aan het dagelijkse leven. Voor een kind met ASS is aandacht voor voeding essentieel, omdat sensorische voedselbeperking kan leiden tot voedingstekorten. Voor iemand met ADHD kunnen stimulerende medicijnen een verminderde eetlust veroorzaken.

Medicatie

Hoewel de symptomen van ADHD over het algemeen goed reageren op de meest voorgeschreven medicijnen, is de kans kleiner dat ASS-symptomen dit doen. Symptomen van ASS die vaak overlappen met ADHD, zoals hyperactiviteit, impulsiviteit en onoplettendheid, kunnen reageren op de medicijnen die worden gebruikt om ADHD te behandelen, zo niet zo goed. Medicijnen om ASS te behandelen worden nu ontwikkeld, en prikkelbaarheid, agressie en zelfverwonding die verband houden met ASS reageren gewoonlijk op antipsychotica.

Medicatie maakt vaak deel uit van het behandelplan voor kinderen met ADHD, omdat het helpt bij het verminderen van enkele van de belangrijkste symptomen, waaronder hyperactiviteit en impulsiviteit. De meest voorgeschreven medicijnen zijn methylfenidaat (Ritalin, Concerta, Metadate, Quillivant), amfetamine (Adderall, Dexedrine, Vyvanse, Dyanavel), atomoxetine (Strattera) en guanfacine (Intuniv, Tenex). Wanneer ze echter worden gebruikt om patiënten met zowel ADHD als ASS te behandelen, lijken de stimulerende middelen – methylfenidaat en amfetamine – minder effectief en veroorzaken ze meer bijwerkingen, waaronder sociale terugtrekking, depressie en prikkelbaarheid, dan wanneer ze worden gebruikt om alleen ADHD te behandelen.

Voor meer informatie

• Onderzoekseenheden over pediatrische psychofarmacologie (RUPP) Autism Network. (2005). Gerandomiseerde, gecontroleerde, cross-over studie van methylfenidaat bij pervasieve ontwikkelingsstoornissen met hyperactiviteit. Archives of General Psychiatry, 62 (11): 1266-1274.
• Handen, B.L. et al. (2015). Atomoxetine, oudertraining en hun combinatie bij kinderen met een autismespectrumstoornis en aandachtstekort / hyperactiviteitsstoornis. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 54 (11), 905-915.
• The MTA Cooperative Group. (December 1999). Een gerandomiseerde klinische studie van 14 maanden met behandelingsstrategieën voor aandachtstekortstoornis / hyperactiviteit. Archives of General Psychiatry, 56 (12): 1073-1086.
• Onderzoekseenheden over pediatrische psychofarmacologie (RUPP) Autism Network. (2002). Gerandomiseerde klinische studie met risperidon voor prikkelbaarheid bij autisme. New England Journal of Medicine, 347 (5): 314-321.
• Rommelse, Nanda et al. (Mei 2018). Onderscheid maken tussen ADHD en ASS in de kindertijd: enkele richtlijnen voor behandelaars. European Child & Adolescent Psychiatry, pp 1–3.