Menselijke evolutie, het proces waarmee mensen ontwikkeld op aarde van nu uitgestorven primaten. Zoölogisch gezien zijn wij mensen Homo sapiens, een cultuurdragende rechtoplopende soort die op de grond leeft en zeer waarschijnlijk ongeveer 315.000 jaar geleden voor het eerst in Afrika is geëvolueerd. We zijn nu de enige levende leden van wat veel zoölogen de menselijke stam Hominini noemen, maar er is overvloedig fossiel bewijs dat erop wijst dat andere mensachtigen, zoals Ardipithecus, Australopithecus en andere soorten van Homo, en dat onze soort ook een tijdlang gelijktijdig leefde met minstens één ander lid van ons geslacht, H. neanderthalensis (de Neanderthalers). Bovendien hebben wij en onze voorgangers de aarde altijd gedeeld met andere aapachtige primaten, van de moderne gorilla tot de lang uitgestorven Dryopithecus. Dat wij en de uitgestorven mensachtigen op de een of andere manier verwant zijn en dat wij en de apen, zowel levend als uitgestorven, ook op de een of andere manier verwant zijn, wordt door antropologen en biologen overal aanvaard. Toch is de exacte aard van onze evolutionaire relaties onderwerp van discussie en onderzoek geweest sinds de grote Britse natuuronderzoeker Charles Darwin zijn monumentale boeken On the Origin of Species (1859) en The Descent of Man (1871) publiceerde. Darwin beweerde nooit, zoals sommige van zijn Victoriaanse tijdgenoten beweerden, dat ‘de mens afstamt van de apen’, en moderne wetenschappers zouden een dergelijke verklaring als een nutteloze vereenvoudiging beschouwen – net zoals ze alle populaire opvattingen zouden verwerpen dat een bepaalde uitgestorven soort is de “ontbrekende schakel” tussen mensen en apen. In theorie is er echter een gemeenschappelijke voorouder die miljoenen jaren geleden bestond. Deze voorouderlijke soort vormt geen ‘ontbrekende schakel’ langs een afstammingslijn, maar eerder een knooppunt voor divergentie in afzonderlijke afstammingslijnen. Deze oude primaat is niet geïdentificeerd en zal misschien nooit met zekerheid bekend worden, omdat fossiele relaties onduidelijk zijn, zelfs binnen de menselijke afstamming, In feite kan de menselijke “stamboom” beter worden omschreven als een “familiestruik”, waarin het onmogelijk is om een volledige chronologische reeks van soorten met elkaar te verbinden, wat leidt tot Homo sapiens, waarover experts het eens kunnen zijn.

De belangrijkste bron voor het beschrijven van het pad van de menselijke evolutie zullen altijd fossiele exemplaren zijn. Zeker, de schat aan fossielen uit Afrika en Eurazië geeft aan dat, in tegenstelling tot vandaag, gedurende het grootste deel van de menselijke geschiedenis meer dan één soort van onze familie tegelijkertijd heeft geleefd. De aard van specifieke fossiele exemplaren en soorten kan nauwkeurig worden beschreven, evenals de locatie waar ze werden gevonden en de periode waarin ze leefden; maar vragen over hoe soorten leefden en waarom ze misschien zijn uitgestorven of geëvolueerd tot andere soorten, kunnen alleen worden beantwoord door scenario’s te formuleren, zij het wetenschappelijk onderbouwde. Deze scenario’s zijn gebaseerd op contextuele informatie die is verzameld op plaatsen waar de fossielen zijn verzameld. Bij het bedenken van dergelijke scenario’s en het invullen van de menselijke familiestruik, moeten onderzoekers een grote en diverse reeks fossielen raadplegen, en ze moeten ook verfijnde opgravingsmethoden en -registraties, geochemische dateringstechnieken en gegevens uit andere gespecialiseerde gebieden gebruiken, zoals genetica, ecologie en paleo-ecologie en ethologie (diergedrag) – kortom alle tools van de multidisciplinaire wetenschap van paleoantropologie.

Dit artikel is een bespreking van de brede carrière van de menselijke stam vanaf het waarschijnlijke begin miljoenen jaren geleden in het Mioceen (23 miljoen tot 5,3 miljoen jaar geleden) tot de ontwikkeling van op gereedschap gebaseerde en symbolisch gestructureerde moderne menselijke cultuur slechts tienduizenden jaren geleden, tijdens de geologisch recent Pleistoceen Epoch (ongeveer 2,6 miljoen tot 11.700 jaar geleden). Bijzondere aandacht wordt besteed aan het fossiele bewijs voor deze geschiedenis en aan de belangrijkste evolutiemodellen die de meeste geloofwaardigheid hebben gekregen in de wetenschappelijke gemeenschap. Zie het artikel evolutie voor een volledige uitleg van de evolutietheorie, inclusief de belangrijkste voorstanders ervan zowel voor als na Darwin , het opwekken van zowel weerstand als acceptatie in de samenleving, en de wetenschappelijke instrumenten die worden gebruikt om de theorie te onderzoeken en de geldigheid ervan te bewijzen.