Is muziek een culturele universele?

Stel je voor dat je in een theater zit en naar een film kijkt. De film begint met de heldin die op een bankje in het park zit met een grimmige uitdrukking op haar gezicht. Cue de muziek. De eerste langzame en treurige noten spelen in mineur. Terwijl de melodie doorgaat, draait de heldin haar hoofd en ziet een man op haar af komen. De muziek wordt langzaam luider en de dissonantie van de akkoorden laat een prikkelend gevoel van angst over je rug lopen. Je voelt dat de heldin in gevaar is.

Stel je nu voor dat je naar dezelfde film kijkt, maar met een andere soundtrack. Als de scène begint, is de muziek zacht en rustgevend, met een vleugje droefheid. Je ziet de heldin op de bank in het park zitten en voelt haar eenzaamheid. Plots zwelt de muziek op. De vrouw kijkt op en ziet een man naar haar toe lopen. De muziek wordt voller en het tempo neemt toe. Je voelt je hart in je borst stijgen. Dit is een gelukkig moment.

Muziek kan emotionele reacties oproepen. In televisieshows, films en zelfs reclamespots wekt muziek gelach, verdriet of angst op. Zijn dit soort muzikale aanwijzingen culturele universalia?

In 2009 bestudeerde een team van psychologen, geleid door Thomas Fritz van het Max Planck Institute for Human Cognitive and Brain Sciences in Leipzig, Duitsland, de reacties van mensen op muziek die ze hadden nog nooit gehoord (Fritz et al. 2009). Het onderzoeksteam reisde naar Kameroen, Afrika, en vroeg de Mafa-stamleden om naar westerse muziek te luisteren. De stam, geïsoleerd van de westerse cultuur, was nooit blootgesteld aan de westerse cultuur en had geen context of ervaring om zijn muziek te interpreteren. Toch konden de stamleden, terwijl ze naar een westers pianostuk luisterden, drie basisemoties herkennen: geluk, verdriet en angst. Muziek, zo blijkt, is een soort universele taal.

Onderzoekers ontdekten ook dat muziek een gevoel van heelheid binnen een groep kan bevorderen. Wetenschappers die de evolutie van taal bestuderen, zijn zelfs tot de conclusie gekomen dat taal (een vaststaand onderdeel van groepsidentiteit) en muziek oorspronkelijk één waren (Darwin 1871). Omdat muziek grotendeels non-verbaal is, kunnen de klanken van muziek bovendien gemakkelijker maatschappelijke grenzen overschrijden dan woorden. Met muziek kunnen mensen uit verschillende culturen gemakkelijk verbindingen leggen, terwijl het overwinnen van taalbarrières misschien moeilijker is. Zoals Fritz en zijn team ontdekten, kunnen muziek en de emoties die het overbrengt culturele universums zijn.