John P. Schmal

De meest recente telling in Mexico laat zien dat Mexicaanse staatsburgers in het hele land een veelvoud aan talen gebruiken. Het is waar dat het percentage Mexicanen dat inheemse talen spreekt gestaag afneemt, maar heel veel mensen hebben vastgehouden aan hun moedertaal en hebben die soms meegenomen naar andere delen van Mexico.

Náhuatl

1.376.026 Mexicanen spreken achtentwintig Náhuatl-talen en wonen in elke staat van Mexico. Náhuatl-sprekers vormen 22,89% van alle inheemse sprekers in het land en zijn het meest prominent in verschillende oostelijke staten, waaronder Puebla (28,9% van alle Náhuatl-sprekers), Veracruz (23,2%) en Hidalgo (15,8%).

Maya

De Maya-taal is de tweede meest gesproken taal in Mexico. In totaal spreken 759.000 mensen Maya, wat neerkomt op 12,63% van de gehele inheemse taal. Bijna 70% van deze mensen woont in de staat Yucatan, maar vele anderen wonen in Campeche, Quintana Roo en een groot aantal andere staten waar ze de afgelopen decennia naartoe zijn gemigreerd.

Mixteco

In 2005 werd aangenomen dat 423.216 Mexicanen een van de 57 Mixteken-talen spraken, wat neerkomt op 7,04% van alle inheemse sprekers. Mixteken zijn uniek omdat ze in grote aantallen zijn gemigreerd naar alle uithoeken van Mexico en naar vele gebieden in de VS.Hoewel ze in grote aantallen in elke staat voorkomen, zijn de Mixteken inheems in twee Mexicaanse staten: 57,2% van de Mixteken leeft in Oaxaca en 26,1% woont in het naburige Guerrero.

Zapoteco

Er werd geschat dat 410.901 personen een van de 64 Zapoteekse talen van México spraken, wat neerkomt op 6,84% van alle inheemse sprekers. Zapoteken zijn ook gemigreerd naar gebieden in heel Mexico en zijn in elke staat te vinden. Het grootste aantal Zapoteken leeft echter in de staat van oorsprong, Oaxaca, waar 86,9% van alle Zapoteken woont.

Veel mensen vragen zich af hoeveel Zapoteken- en Mixteken-talen van dezelfde oorsprong zijn geëvolueerd. Maar als men de topografie van Oaxaca begrijpt, is het logisch. Oaxaca wordt gekenmerkt door talrijke valleien en bergen, die de neiging hebben om nauw verwante volkeren te scheiden. Na verloop van tijd raken mensen die ooit dezelfde taal spraken van elkaar gescheiden en hun talen evolueren totdat er uiteindelijk een nieuwe taal ontstaat. Dit is in feite een zeer eenvoudige verklaring voor een zeer complexe evolutie die zich over honderden of duizenden jaren kan voordoen.

Tzeltal

In 2005 spraken 371.730 personen de Tzeltal-taal, die 6,18% van alle inheemse sprekers in Mexico vertegenwoordigt. Hoewel Tzeltals naar andere delen van México zijn gemigreerd, woont 97,6% van hun leden nog steeds in hun thuisstaat Chiapas. Tzeltal en zijn naaste neef, Tzotzil, zijn beide Maya-talen.

Tzotzil

De Tzotzil zijn naaste neven van het Tzeltal die bewonen ook Chiapas. In 2005 werden naar schatting 329.937 Tzotzil-sprekers in Mexico, wat neerkomt op 5,49% van alle inheemse sprekers. Net als hun neven, de Tzeltal, woonde de overgrote meerderheid van Tzotzil (97,3%) in Chiapas.

Otomí

In 2005 spraken 239.850 mensen in Mexico deze wijdverbreide taal, wat neerkomt op 3,99 % van alle inheemse sprekers. Ongeveer 34,8% van de Otomís woont in de staat Mexico, maar grote aantallen wonen ook in Puebla, Veracruz en vele andere staten in de centrale en oostelijke regio’s van México. Veel Otomí’s reisden in de vroege koloniale periode met de Spanjaarden naar het noorden en vestigden zich in sommige gebieden van Jalisco, Nayarit en Guanajuato, maar velen van hen assimileerden en hielden niet vast aan hun taal en cultuur. De Otomí-taal maakt deel uit van de Oto-Manguean-taalgroep.

Totonaca

De Totonaca-taal werd in 2005 door 230.930 personen gesproken, wat neerkomt op 3,84% van de inheemse sprekers in Mexico. Deze taal is een taal die niet nauw verwant is aan de andere gemeenschappelijke talen van Mexico, maar die zijn stempel heeft gedrukt in de oostelijke regio’s van Mexico. Twee staten hebben het grootste aandeel Totonaca-sprekers: Veracruz (50,3%) en Puebla (42,0%).

Mazateco

De Mazateco-taal werd in 2005 gesproken door 206.559 personen, goed voor 3,44% van de inheemse sprekers. Mazateco wordt in verschillende staten gesproken, maar is het meest overheersend in Oaxaca, waar 79,7% van de Mazateco-sprekers woonden in 2005. Er wonen ook aanzienlijke aantallen in Puebla, Veracruz en de staat Mexico.De Mazateco-taal maakt deel uit van de Oto-Manguean Linguistic-groep (evenals de Zapotec-, Mixtec- en Popoloca-talen).

Chol

Een totaal van 185.299 personen in Mexico spraken de Chol-taal in 2005. Dit vertegenwoordigt 3,08% van alle inheemse sprekers in het land. Chol is een Maya-taal die voornamelijk in Chiapas wordt gesproken, waar 87,3% van de Chol-sprekers woonde.

Huasteco

In 2005 spraken 149.532 personen in Mexico de Huasteco-taal, goed voor 2,49% van alle inheemse sprekers. Huasteco is een noordelijke uitbreiding van de Maya-taalgroep. Sprekers van deze taal zijn geclusterd in een regio met drie staten die Tamaulipas, San Luis Potosi en Veracruz omvat. De meerderheid van de Huasteco-sprekers woont in San Luis Potosi (58,9%) maar 33,8% woont ook in Veracruz.

Chinanteca

In 2005 spraken 125.706 personen in Mexico een van de 14 Chinanteca talen. Ze vertegenwoordigden 2,09% van alle inheemse sprekers in Mexico en, net als hun verre Oto-Mangueïsche familieleden (de Zapoteken en Mixteken), is hun volk naar vele delen van het land gemigreerd. In 2005 woonde echter 81,7% van de Chinanteca-sprekers in Oaxaca, en een aanzienlijk aantal bewoont Veracruz.

Mixe

De Mixe-taal is een geïsoleerde taal die voornamelijk in Oaxaca wordt gesproken. In 2005 spraken 115.824 personen Mixe, wat overeenkomt met 1,93% van de inheemse sprekers in Mexico.

Mazahua

De Mazahua-taal is een noordelijke uitbreiding van de Oto-Manguean-taal, die werd gesproken door ongeveer 111.840 Mexicanen in 2005, wat neerkomt op 1,86% van alle inheemse sprekers. De Mazahua-taal wordt het meest gesproken in de staat Mexico, waar 85,3% van de sprekers woont.

Purépecha

De Purépecha-mensen – ook wel de Taraskers genoemd – zijn een unieke mensen en de enige inheemse groep die consequent de Azteken in de strijd versloeg. Hun taal is een taalisolaat dat geen bekende verwantschap lijkt te hebben met andere Mexicaanse talen. Sommige onderzoekers hebben een Zuid-Amerikaanse afkomst gesuggereerd. In ieder geval spraken 105.556 Mexicanen Purépecha in 2005, ofwel 1,76% van alle inheemse sprekers. Purepéchas zijn door heel Mexico geëmigreerd op zoek naar betaald werk, maar hun sterke familiebanden en culturele trots hebben Michoacán als hun belangrijkste thuisbasis gehandhaafd. Ongeveer 91,9% van alle Purépecha leeft in Michoacán.

Tlapaneco

De Tlapanecos in Guerrero lijken erg op de Purépecha van Michoacán. Ook zij spreken een geïsoleerde taal, zonder nauwe verwantschap met aangrenzende talen. De Tlapanecos hielden ook stand tegen de Azteken en woonden in een kleine enclave die meer dan een eeuw lang weerstand bood aan Azteekse indringers. Hun oorspronkelijke thuisland was een klein gebied dat volledig binnen de huidige grenzen van Guerrero ligt. Als gevolg hiervan woonde 93,5% van alle Tlapaneco’s in Guerrero in 2005.

Tarahumara

De Tarahumara van Chihuahua zijn beroemd en bekend bij veel Amerikanen die naar het zuiden van de grens zijn gereisd om deze intrigerende mensen te bezoeken. In 2005 spraken 75.371 personen Tarahumara, wat neerkomt op 1,25% van alle inheemse sprekers. Hoewel 96,1% van deze mensen in Chihuahua woonden, woonden kleinere aantallen in Durango en Sinaloa.

Zoque

De Zoque is een van de weinige niet-Maya-groepen die in Chiapas wonen. In 2005 waren er 54.004 sprekers van de Zoque-taal in Mexico (wat neerkomt op 0,9% van de inheemse sprekers). Nauw verwant aan de Mixe van Oaxaca, wonen de Zoques voornamelijk in Chiapas, waar 81,4% van de Zoque-sprekers woont. Een aanzienlijk aantal Zoques leeft ook in Oaxaca.

Amuzgo

De Amuzgo’s zijn een andere Oto-Manguean taalgroep. In 2005 spraken 43.761 Mexicanen een van hun drie talen, wat overeenkomt met 0,73% van de inheemse sprekers van Mexico. Het leeuwendeel van de Amuzgo’s woont in Guerrero (85,5%), terwijl kleinere aantallen in het nabijgelegen Oaxaca wonen (10,8%).

Tojolaba

In 2005 spraken 43.169 personen de Tojolabal-taal, vertegenwoordigen 0,72% van alle inheemse sprekers. Deze taal is een Maya-taal waarvan de oorsprong duidelijk verband houdt met de staat Chiapas, waar 99,1% van de sprekers in 2005 woonden.

Er zijn bijna 300 Mexicaanse talen, en ongeveer 70 daarvan werden geteld in de staat Chiapas. Telling van 2000 en telling van 2005. Nog enkele verdienen een eervolle vermelding.

Huichol

Op de vierentwintigste plaats overleefde de Huichol-taal en bloeide, zelfs toen de meeste van zijn buren in Nayarit en Jalisco stierven door de oorlogsaanval , ziekte, assimilatie en mestizaje. In 2005 spraken 35.724 personen de Huichol-taal in Mexico, wat neerkomt op 0,59% van alle inheemse sprekers.Terwijl hun buren bleven en vochten tegen de Spanjaarden of zich naast hen vestigden, koesterden de Huicholes hun isolement en behielden ze hun oude taal, cultuur en religie. In 2005 woonde 55,2% van de Huichol-sprekers in Nayarit, terwijl 36,2% in Jalisco woonde.

Mayo

Op de vijfentwintigste plaats, de Mayo-taal is een van de drie overgebleven Cáhita-talen. De Cáhita-mensen spraken oorspronkelijk 18 talen, maar werden grotendeels gedecimeerd in de jaren 1500 en 1600. De Mayo’s, en hun neven Yaqui, bleven het volhouden en verzetten zich soms tegen zowel de Spaanse regering als later de Mexicaanse regering. In 2005 spraken 32.702 Mexicanen de Mayo-taal, wat neerkomt op 0,54% van alle inheemse sprekers. Ze waren voornamelijk verspreid over hun twee thuislanden: Sonora (74,8%) en Sinaloa (23,9%).

Cora

Op de achtentwintigste plaats werd de Cora-taal gesproken door 17.086 personen in 2005, wat neerkomt op 0,28% van de inheemse sprekers. Het belangrijkste vaderland van de Cora is altijd Nayarit geweest, waar 97,0% van hun sprekers in 2005 woonden.

Yaqui

In de eenendertigste plaats staan de Yaqui-indianen van Sonora bekend om hun verzet tegen de Mexicaanse regering. Tijdens de vroege jaren 1900 moesten veel Yaquis vluchten naar Arizona of werden verbannen naar verre oorden zoals het schiereiland Yucatan. In 2005 spraken 14.162 personen Yaqui, wat neerkomt op 0,24% van alle Mexicaanse inheemse sprekers. Destijds woonde 95,7% van de Yaquis in Sonora.

Bronnen

Instituto Nacional de Estadística Geografía e Informática (INEGI), II Conteo de Población y Vivienda 2005. Definitieve resultaten. Tabulados básicos.

Over de auteur

John Schmal is geboren en getogen in Los Angeles, Californië. Hij studeerde aan de Loyola-Marymount University in Los Angeles en St. Cloud State University in Minnesota, waar hij aardrijkskunde, geschiedenis en aardwetenschappen studeerde en twee BA-graden behaalde.

Mr. Schmal is gespecialiseerd in Mexicaans genealogisch onderzoek en geeft lezingen over inheems Mexico. Hij is de co-auteur van Mexican-American Genealogical Research: Following the Paper Trail to Mexico (Heritage Books, 2002). Hij is ook co-auteur van zes andere boeken over Mexicaans-Amerikaanse thema’s, die allemaal zijn uitgegeven door Heritage Books in Maryland. Hij is Associate Editor van www.somosprimos.com en bestuurslid van de Society of Hispanic Historical and Ancestral Research (SHHAR).

Onlangs publiceerde John Schmal The Journey to Latino Political Representation, over de strijd voor Spaanse vertegenwoordiging in Californië, Texas en het Amerikaanse Congres. Het voorwoord van dit boek is geschreven door zijn vriend, Edward Telles, een professor aan de UCLA en de auteur van een bekroond boek over racen in Brazilië en die zich voorbereidt op de publicatie van een boek over Mexicaans-Amerikaanse assimilatie.