In zijn essaybundel Mythologies uit 1957 noemde de Franse filosoof en literair criticus Roland Barthes chips (la frite), een voedingsmiddel dat afkomstig is van een gewas dat inheems is in Amerika, ‘patriottisch’ en ‘het voedselteken van Fransheid’.

Ondanks zijn oorsprong in de Andes, het is een ongelooflijk succesvol wereldvoedsel.

Nog maar een eeuw eerder veroorzaakte een aardappelziekte een hongersnood die de Ierse bevolking in een paar jaar tijd halveerde en decennia lang trapsgewijs effect van sociale en economische onrust. En terwijl je deze regels leest, zijn de grootste aardappeltelers ter wereld respectievelijk China, India, Rusland en Oekraïne.

Ondanks de intieme en gecompliceerde relaties van deze landen met aardappelen en hoe verweven hun samenlevingen en economieën zijn bij hen kan niemand ze echt native noemen. De eenvoudige aardappel werd zo’n 8000 jaar geleden gedomesticeerd in de Zuid-Amerikaanse Andes en werd pas halverwege de 16e eeuw naar Europa gebracht, vanwaar hij zich naar het westen en noorden verspreidde, terug naar Amerika en daarbuiten.

” Ondanks zijn oorsprong in de Andes, is het een ongelooflijk succesvol mondiaal voedingsmiddel ”, zegt voedselhistorica Rebecca Earle, die de planetaire reis van de aardappel volgt in een komend boek genaamd Feeding the People: The Politics of the Potato. ” Het wordt praktisch overal ter wereld verbouwd. , en praktisch overal, beschouwen mensen het als een van ‘ons voedsel’. ”

Voor de rest van de wereld buiten de Andes is de aardappel misschien niet autochtoon, maar hij voelt lokaal aan. Earle noemt het de “meest succesvolle immigrant ter wereld”, aangezien zijn oorsprong onherkenbaar is geworden voor producenten en consumenten overal ter wereld. Boeren uit Idaho in de VS en gnocchi-liefhebbende Italianen zullen net zoveel aanspraak maken op de aardappel als elke Peruaan, omdat het verhaal niet alleen dat van een land of een regio is, maar ook een verslag van hoe mensen hun relatie met land en voedsel binnen een paar generaties.

Mogelijk bent u ook geïnteresseerd in:
• Azië’s ‘anti-aging rode diamant’
• De geboorteplaats van de moderne appel
• Een gefoerageerd groen dat kan doden

De aardappel is ’s werelds vierde belangrijkste gewas, na rijst, tarwe en maïs, en de eerste van niet-granen. Hoe kon een Andes-knol de wereld in slechts een paar eeuwen overtuigen om het zo volledig te adopteren? Wat de aardappel zo onweerstaanbaar maakte, was de ongeëvenaarde voedingswaarde, het relatieve gemak om te telen in vergelijking met sommige grote granen, het vermogen om gemakkelijk door oorlogen en belastingtellingen heen te gaan vanwege zijn talent om ondergronds te verbergen voor verzamelaars, en in het bijzonder zijn kameraadschap met werkende mannen en vrouwen in het veld.

Een goede plek om de oorsprong ervan te begrijpen, is het Centro Internacional de la Papa (CIP), of International Potato Centre, een research-for-development-centrum dat onderzoek doet en alles promoot dingen met aardappelen.

Het speelt zich af in een dorre buitenwijk in de Peruaanse hoofdstad Lima en herbergt een verzameling van duizenden aardappelmonsters uit het hele continent. “De Andes is waar de grootste genetische diversiteit ligt, maar je kunt aardappelen vinden van Chili tot de Verenigde Staten”, vertelde René Gómez, senior curator bij de CIP-genenbank, me daar.

Hij legde uit dat aardappelen waren gedomesticeerd hoog in de Andes, nabij het Titicacameer, bijna 1.000 km ten zuidoosten van Lima. Na de domesticatie verspreidden deze vroege aardappelen zich door de cordillera en werden ze een cruciale voedselvoorziening voor inheemse gemeenschappen, waaronder de Inca, vooral als basisvoedsel dat chuño wordt genoemd. , een gevriesdroogd aardappelproduct dat jaren of zelfs decennia kan meegaan.

Out of the Americas

In 1532 maakte de Spaanse invasie een einde aan de Inca maar niet aan de teelt van aardappelen. De indringers namen knollen (de ondergrondse delen van de plant die we aardappelen noemen) over de Atlantische Oceaan, zoals ze deden met andere gewassen zoals tomaten, avocado’s en maïs, in wat historici de Great Columbian Exchange noemen. Voor het eerst in geschiedenis waagde de aardappel zich buiten Amerika.

Deze vroege Andesvariëteiten hadden het moeilijk om zich aan te passen aan Spanje en andere delen van het vasteland van Europa. De daglengte is het hele jaar door zeer constant in de equatoriale regio waar aardappelen voor het eerst werden gedomesticeerd, dus de aardappelplant was gewend aan normale dagen met 12 uur zonlicht, zei evolutionair geneticus Hernan A Burbano Roa.

Europese long zomerdagen brachten de aardappelplant in de war en knollen groeiden niet tijdens de gunstige warmere maanden; in plaats daarvan deden ze dat in de herfst, te dicht bij de ijzige vroege winterdagen om te overleven. De eerste decennia van aanplanten op het oude continent bleken niet succesvol.

Maar toen vonden aardappelen betere omstandigheden in Ierland, waar een koele maar vorstvrije val het gewas voldoende tijd gaf om te rijpen na de introductie vanuit Spanje in de Jaren 1580.Een eeuw van boerenkeuze leverde een ras op dat eerder in de zomer knollen zette, en de aardappel nam de mantel die het eeuwenlang zou dragen: het hoofdgewas van boeren.

De eenvoudige knol

Dorpelingen waardeerden aardappelen omdat ze een ongeëvenaarde voedingsopbrengst per hectare opleverden. Vooral in Ierland huurden pachters het land dat ze bewerkten, dus toen de heren hun vergoedingen verhoogden, werden ze gedwongen om zoveel mogelijk voedsel te produceren in een zo klein mogelijk gebied. “Geen enkel gewas produceerde meer voedsel per hectare, vereiste minder teelt en werd zo gemakkelijk opgeslagen als de aardappel”, schreef socioloog James Lang in zijn boek Notes of a Potato Watcher.

Aardappelen bevatten bijna alle belangrijke vitamines en voedingsstoffen, behalve vitamine A en D, waardoor hun levensondersteunende eigenschappen ongeëvenaard zijn door enig ander gewas. Behoud hun huid en voeg wat zuivel toe, die de twee ontbrekende vitamines levert, en je hebt een gezonde menselijke voeding. Je hebt zelfs 2 g eiwit voor elke 100 g aardappel; eet 5,5 kilo per volwassene per dag, als je enkele schattingen mag geloven van het verbruik in het midden van de 17e eeuw in Ierland, en je hebt een goede voorraad.

Voor landloze huurders in de 17e en 18e eeuw. Eeuws Ierland, een hectare grond die werd verbouwd met aardappelen en een melkkoe was qua voedingswaarde voldoende om een groot gezin van zes tot acht personen te voeden. Geen enkele graansoort kon die prestatie claimen. Zo begon de eeuwenlange fascinatie onder Ierse en Britse boeren met de aardappel, geaard in gehuurde aarde en schaarste.

Van de Britse eilanden verspreidden aardappelen zich oostwaarts over boerenvelden in Noord-Europa, schrijft Lang: ze werden gevonden in de Lage Landen in 1650, in Duitsland, Pruisen en Polen in 1740 en in Rusland in 1840. . Nadat boerenelectie die variëteiten en genen had uitgefilterd die minder waren aangepast aan de lokale klimaatomstandigheden, bloeide het op.

Dorpelingen in de door oorlog geteisterde Europese vlakten, door conflicten zoals de Oostenrijkse Successieoorlog en de Zevenjarige “Oorlog, ontdekte al snel een ander voordeel van het planten van aardappelen: ze waren echt moeilijk te belasten en te plunderen.” Als je een tarweveld hebt, is dat echt zichtbaar. Je kunt het niet verbergen ”, zei Earle, die beweert dat belastinginners hun grootte visueel kunnen meten en op tijd voor de oogst kunnen terugkeren. Maar ondergrondse aardappelen zijn goed verborgen en je kunt ze indien nodig een voor een opgraven. “Zo’n stukje bij beetje oogsten verborg de oogst voor belastinginners en beschermde de voedselvoorziening van de boer in de oorlogstijd”, zei Lang in zijn boek. “Plunderende soldaten verwoestten veldgewassen en plunderden graanvoorraden. Ze stopten zelden om een hectare palen op te graven. ”

De elites en militaire strategen van die tijd merkten dit op. De Pruisische koning Frederik de Grote beval zijn regering instructies te verspreiden over het planten van aardappelen, in de hoop dat boeren voedsel zouden hebben als vijandelijke legers tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog in 1740 binnenvielen. Andere naties volgden dit voorbeeld en tegen de tijd van de Napoleontische oorlogen in de Volgens een rapport van de Food and Agriculture Association of the United Nations (FAO) was de aardappel begin 1800 de voedselreserve van Europa geworden.

In feite waren knollen in oorlogstijd zo’n gewaardeerd gewas dat militaire campagne op Europese bodem na ongeveer 1560 resulteerde in een toename van het aardappelareaal, tot en met de Tweede Wereldoorlog, ”schreef historicus William McNeill in zijn essay uit 1999 How the Potato Changed the World’s History.

Voeding en kracht

Binnen een paar eeuwen zijn aardappelen als hoofdgewas de Europese en mondiale economie binnengekomen. Decennialang hebben voedselhistorici (zoals die vermeld in dit FAO-boekje uit 2008) deze verspreiding verklaard als het resultaat van goedbedoelende verlichte wijzen geobsedeerd door de voedingseigenschappen van de knollen die erin slaagden een terughoudend en conservatief volk te overtuigen om de aardappel.

Maar Earle twijfelt. Het waren boeren die de aardappel aan Europa aanpasten, betoogt ze, dus ze hoefden niet te worden overgehaald. Elites ontdekten geen nieuw gewas, maar hadden eerder een nieuw idee van wat gezond voedsel was. In plaats van een ‘superfood’ midden in het Europese dieet te plaatsen, realiseerden ze zich dat voeding een meer centrale rol moest gaan spelen en keken ze rond naar die gewassen die hun doel zouden kunnen dienen. De eenvoudige knol was er al.

Verlichte discussies over “bevolking”, en wat zijn gezondheid betekende voor de macht van de staat, veranderden de politieke berekeningen in de 18e eeuw, en ook het lot van de aardappel. Als een sterke, talrijke bevolking cruciaal was voor economische productie en militaire macht, moest de staat de voedingscomponenten van wat mensen aten begrijpen en beheren. Overvloedig, gezond eten kwam centraal te staan in Empire-building, schrijft Earle in haar paper Promoting Potatoes in Eighteenth-Century Europe uit 2018. Volgens haar komt de fascinatie voor aardappelen dus niet voort uit de opkomst van een nieuw gewas, maar uit nieuwe Europese ideeën over de relatie tussen voedsel en de staat.

In dit opzicht was de aardappel ongeëvenaard. “Het voedsel dat wordt geproduceerd door een veld met aardappelen is … veel beter dan het voedsel dat wordt geproduceerd door een tarweveld”, schreef Adam Smith in The Wealth of Nations. “Geen enkel voedsel kan een meer doorslaggevend bewijs van zijn voedzame kwaliteit of zijn bijzonder geschikt zijn voor de gezondheid van de menselijke constitutie. ” Maar hoewel Smith gelijk had met het benadrukken van de deugden van de aardappel, waren het de boeren en niet de elites die aardappelen tot een vaste waarde in Europese tuinen en boerderijen maakten.

Een kwestie van meten rijst, geeft Earle toe. Hoe vergeleken geleerden als Smith en zijn tijdgenoten voedingswaarde? In de 18e eeuw waren wetenschappers het nog niet eens geworden over een taal voor vitamines, eiwitten en mineralen, zei ze. In plaats daarvan “zeiden ze: ‘kijk naar de mensen die aardappelen eten. Ze zijn robuuster, en ze zijn dikker en energieker dan mensen die andere dingen eten’,” zei de geleerde, die de afdeling Geschiedenis leidt bij de Universiteit van Warwick.

Maar zoals ze stelt, dienden aardappelen niet alleen vanwege hun voedingswaarde, maar ook omdat ze al in tuinen en velden over het hele continent waren geplant. deugden.

Door de snelgroeiende bevolking te voeden, konden aardappelen een handvol Europese naties de heerschappij laten gelden over het grootste deel van de wereld.

Ze hadden het niet mis. Een veel geciteerd economisch artikel beoordeelde informatie uit militaire verslagen van Franse soldaten geboren na 1700 en toonde aan dat het eten van aardappelen mensen iets groter maakte. Volgens The Quarterly Journal of Economics : voor dorpen die volledig geschikt waren voor aardappelteelt, de introductie ervan verhoogde gemiddelde volwassen lengte met ongeveer een halve inch.

Datzelfde artikel geeft een sterkere bewering: dat de bevolking in Europa en Azië explodeerde na de verspreiding van de aardappel. Volgens de onderzoekers is de introductie van de knol verantwoordelijk voor bijna een kwart van de groei van de bevolking in de Oude Wereld en de verstedelijking tussen 1700 en 1900.

“Door de snelgroeiende populaties te voeden, lieten aardappelen een handvol Europese naties om heerschappij over het grootste deel van de wereld te laten gelden tussen 1750 en 1950 ‘, schreef McNeill.

Terug naar de Andes

De aardappelwaanzin ging onstuitbaar door totdat een bacterievuur de weg effende voor de Grote Hongersnood van 1845-1849 in Ierland. Het mislukken van de oogst, nog verergerd door de volkomen ontoereikende reactie van de Britse regering in Londen (die besloot tegen verlichting te bieden en te wedden op marktwerking), leidde tot de dood van een miljoen mensen, de emigratie van een miljoen mensen naar de VS en het gestage vertrek van nog eens twee miljoen elders. De Ierse bevolking was in enkele decennia gehalveerd.

De hongersnood vestigde de aandacht op het feit dat de aardappel 80% van de calorie-inname had geleverd in het land met slechts een handvol gewasvariëteiten a beschikbaar. Zo’n homogeen voedselblok maakte de aardappel vatbaar voor ziekten, aangezien de genetische diversiteit was weggespoeld door de domesticatie.

Om eerlijk te zijn, er was al enige vermenging van variëteiten in Europa rond de jaren 1750. Burbano maakte deel uit van een team dat in de genen van Europese aardappelen keek om hun afkomst te bestuderen en concludeerde dat oude Andesvariëteiten vermengd met knollen die later uit de laaglanden van zuid-centraal Chili kwamen, zoals het eiland Chiloé, van nature voor de lange dagen gedomesticeerd waren. van het zuidelijk halfrond.

Deze eerste bijmenging levert slechts enkele handige eigenschappen op, maar niet genoeg genetische diepgang, dus hebben veredelingsprogramma’s door de jaren heen gekeken naar manieren om de voedselzekerheid voor aardappeltelers te verbeteren. “Een van de manieren waarop telers resistentie gebruikten, was door te kijken naar wilde aardappelen,” legde Burbano uit, terwijl hij sprak over niet-eetbare aardappelneven die nog steeds in de Andes en in de rest van hun natuurlijke verspreidingsgebied overleven. voorouders van de aardappelen van vandaag, die hun genetische diversiteit verloren hebben na eeuwenlang mensen te hebben gediend.

In de vroege decennia van de 20e eeuw begonnen wetenschappers genen van gewone aardappelen te combineren, in de hoop hun gedomesticeerde eigenschappen te behouden, met wilde aardappelen , in de hoop hun resistentie tegen ziekten te krijgen. De meeste knollen die tegenwoordig worden gekweekt, zijn het resultaat van dergelijke tests.

Deze wilde soorten kunnen ook een antwoord bieden op een ander dringend probleem: veranderende temperatuur en regenomstandigheden als gevolg van de klimaatcrisis Een recente studie concludeerde dat stijgende emissies een vermindering tot 26% van de wereldwijde vermindering van de knolopbrengst kunnen veroorzaken tegen 2085. Genetische hulpbronnen van deze soorten kunnen gewenste eigenschappen opleveren, zoals vorsttolerantie. , droogte of temperatuurstijging.

Veredelaars in Europa en de Verenigde Staten, en meer recentelijk in Azië, ontwikkelen deze meer resistente rassen al jaren, waardoor de weg wordt geëffend voor aardappelen om een echt wereldwijd gewas te worden in de 20ste eeuw.Van ’s werelds top 20 knolproducenten maken slechts drie (de Verenigde Staten, Peru en Brazilië) deel uit van het historische assortiment, maar elk land creëert er zijn eigen connectie mee.

In China is de overheid dat het agressief promoten van de aardappel onder de bevolking, in de hoop dat het een nieuw nationaal basisgewas en basisvoedsel kan worden. De leiders volgen soortgelijke tactieken als die van het 18e-eeuwse Europa en leuren erover met staatsmedia, populaire figuren en populair-wetenschappelijke boeken. En in India worden aardappelen op honderden verschillende manieren bereid en je zou moeite hebben om boeren ervan te overtuigen dat ze niet lokaal zijn.

Over de hele wereld heeft de aardappel de langdurige rivaliteit tussen Peru en Chili doen herleven over wie de knol als de hunne kan claimen, terwijl topchefs in Lima en de Andes – zoals Virgilio Martinez die in 2019 Mil opende – hun blik weer op aardappelen richten en ze in hun creaties gebruiken.

Terwijl Peruanen erop staan dat aardappelen werden gedomesticeerd in wat nu hun grondgebied is (en delen van het naburige Bolivia), wierp een Chileense minister in 2008 tegen dat de overgrote meerderheid van de knollen in de wereld afkomstig is van een ras dat uit Chili is geïntroduceerd. Maar het debat gaat niet per se over een geschiedenisles, maar ook over nationale trots. “Het gekke is dat het verhaal van de aardappel al millennia begon voordat het concept van natiestaten bestond”, zei Charles Crissman, een onderzoeker bij het International Potato Center, in een artikel in de New York Times dat in 2008 werd gepubliceerd. “Maar ja, de eerste aardappelen kwamen uit wat nu Peru is. ”

De claims deden de Peruanen pijn omdat ze kwamen tijdens het Internationale Jaar van de Aardappel in 2008, een feest dat zelfs de FAO toegaf” kwam van de regering van Peru “. Het land richtte in 1971 het International Potato Centre op en werkte samen met inheemse gemeenschappen in de bergtoppen om het genetisch erfgoed van de aardappel te beschermen.

Een klein landbouwpark hoog in de Peruviaanse Andes, het Potato Park in Cusco herbergt een levend museum van de eenvoudige knol, in hun natuurlijke omgeving, een herinnering aan waar de aardappel vandaan komt, maar ook een routekaart van waar hij naartoe zou kunnen gaan: genetisch materiaal van minder gedomesticeerde aardappelen kan een pad voorwaarts volgen voor het gewas, zoals het zich bezighoudt met nieuwe bedreigingen zoals chan klimaten en de druk op de landbouwsector.

Twee uur rijden ten oosten van Cusco wacht een andere kijk op het heden en de toekomst: het is Mil, een ambitieuze kijk op de Peruaanse culinaire traditie op 12.000 voet hoogte in de wolken van het Andesgebergte. Dankzij de beroemde chef-koks kun je hier een handvol van de bijna 5.000 soorten aardappelen uit Peru proberen, en heb je nog wat ruimte om je af te vragen wat er achter deze bergen ligt: is het een Indiase curry? Fish and chips in een pub in Oost-Londen? Een gebakken aardappel vers uit een oven in Idaho?

Met de wereldwijde veelzijdigheid van aardappelen zijn de mogelijkheden eindeloos.

Culinary Roots is een serie van BBC Travel die aansluit op het zeldzame en lokale voedsel verweven met het erfgoed van een plek.

Sluit je aan bij meer dan drie miljoen BBC Travel-fans door ons leuk te vinden op Facebook, of volg ons op Twitter en Instagram.

Als je dit verhaal leuk vond, meld je dan aan voor de wekelijkse bbc.com-nieuwsbrief met de naam “The Essential List”. Een zorgvuldig uitgekozen selectie van verhalen van BBC Future, Culture, Worklife en Travel, elke vrijdag in je inbox bezorgd.